علامه بزرگوار، فخر خوزستان، ایران، جهان تشیع و بلکه جهان اسلام، شیخ محمد تقی شوشتری فرزند حاج محمد کاظم بن شیخ محمد علی بن شیخ جعفر بن ملا حسین واعظ بن حسن بن ملا علی بن علی نجار شوشتری در سال شیخ محمد تقی شوشتری۱۳۲۰ ه ق در نجف به دنیا آمد.
به گزارش سفیر شوشتر، علامه شیخ محمد تقی شوشتری در ماهنامه فرهنگی کیهان که ویژه این شخصیت عظیم الشأن منتشر شده بود، درباره خانواده مادری خویش چنین فرموده اند: والدین مادر بنده، اهل کرمان بودند. در نجف ساکن و مجاور شده بودند و مادر بنده در نجف متولد و همان جا بود که پدرم با مادرم ازدواج کرد. پدرم پس از مدتی نجف را ترک گفته، برای تبلیغ به شوشتر رفتند و بنده با مادرم در نجف ماندیم. هفت سال داشتم که مرا بردند مکتب و در آن جا، قرآن و خواندن و نوشتن را یاد گرفتم.
از دوران کودکی، آثار تیزهوشی و ذکاوت در ایشان آشکار بود. ایشان در حدود سال ۱۳۲۷ ه.ق به اتفاق مادر به شوشتر عزیمت کردند و در همان اوان کودکی مادر خویش را از دست دادند.
در سال ۱۳۵۴ ه.ق کار نگارش شرحی بر لمعه را بعد از چهار سال تلاش به پایان رساندند؛ این در حالی بود که سال ۱۳۵۴ ه.ش/۱۳۵۳ ه.ق رضا شاه پهلوی فرمان کشف حجاب را صادر کرد و علمای بزرگوار، هر کدام به نوعی به ابراز مخالفت با این دستور ستمگرانه برخاستند.
مهاجرت از ایران گونه‌ای از این ابراز مخالفت‌ها بود و شخصیت مورد بحث ما که در این هنگام به جای پدر خویش مرجع مردم شوشتر بودند،(پدر ایشان به دلیل مبارزه با دیکتاتور زمان به بروجرد تبعید شده بود) تصمیم گرفتند به کربلای معلی مهاجرت کنند و از آنجا به نجف عزیمت کردند.
در نجف اشرف، موفق به انتشار یکی از آثار پربار خویش به نام قضا امیرالمومنین(ع) شدند؛ ایشان در سال (۱۳۲۱ ه.ش/۱۳۶۰ ه.ق) یعنی پس از سرنگونی پهلوی اول به شهر شوشتر مراجعت کرده و تا واپسین روزهای عمر در آن دیار ماندند.
حضور علامه بزرگوار شیخ شوشتری در شوشتر سبب شد که شوشتر- یکی از کهنترین شهرهای جهان که در دوران اسلامی به دارالمؤمنین نیز معروف بود- بار دیگر اهمیت خاصی پیدا کند؛ زیرا شخصیت‌های علمی زیادی برای زیارت شیخ و بهره گیری از چشمه پر فیض معظم له راهی شوشتر می‌شدند.
از مشایخ شیخ شوشتری می‌توان به حجت الاسلام سید حسین نوری، حجت الاسلام سید علی اصغر حکیم، حجت الاسلام سید محمد علی امام(معروف به امام شوشتری) آیت الله شیخ محمد کاظم شوشتری(پدر بزرگوار ایشان)، آیت الله سید مهدی آل طیب جزایری و سید محمد تقی شیخ الاسلام اشاره داشت.
از افرادی که این سعادت را داشتند تا از محضر مبارک این یگانه دهر بهره مند گردند و یا برای نقل حدیث، کسب اجازه کنند، می‌توان به آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی، آیت الله استادی، استاد قیس آل قیس، دکتر سید کمال حاج سید جوادی، سید جمال الدین دین پرور، سید محمد حسن آل غفور، استاد محمد علی جاودان، استاد آقا شیخ غلامرضا فانیان اشاره کرد.
تألیفات
قاموس الرجال(۱۴جلد): نام کامل آن قاموس الرجال فی تحقیق رواه الشیعه و محدثیهم، که ابتدا تنقیح المقال نام داشت؛ پرآوازهترین و پربارترین کتاب شیخ شوشتری است، در علم رجال.
النجعه فی شرح لمعه(۱۱جلد) و قضاء أمیرالمؤمنین علی بن أبیطالب علیه السلام(داوری‌های امیر مؤمنان): پرانتشارترین اثر شیخ شوشتری که به زبان فارسی دهها بار به چاپ و به زبان انگلیسی هم نشر یافته‌است. این کتاب نخستین اثر چاپی ایشان هم است.
بهج الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه(۱۴جلد): تفسیری موضوعی و انتقادی از نهج البلاغه، که دومین اثر مهم ایشان است.
الاخبار الدخیله(۴جلد): درباره انواع تحریف و جعل روایات، الأوائل و الأربعون حدیثاً(چهل حدیث در فضائل ائمه معصومین ع و مسائل فقهی)، البدائع(کشکول)، آیات بینات فی حقیه بعض المنامات(نشانه‌های روشن در حق بودن برخی خواب‌ها)، رساله فی تواریخ النبی و الآل(تاریخ چهارده معصوم)، رساله فی سهو النبی صلی الله علیه و آله، شرح وجیزه شیخ بهایی(نخستین نوشته ایشان که در بیست و هشت سالگی تالیف کرده اند)، مقدمه توحید مفضل(به زبان فارسی)، نوادر الأخبار و جواهر الآثار(به زبان فارسی)، الاربعون حدیثاً، الأربعینیات الثلاث، کشکول، نوادر الخبار و جواهر الآثار، حواشی بر توضیح المسائل آیت الله خوئی (ره)، حواشی و استدراکات بر کتاب «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال» شیخ صدوق، ادعیه و اذکار، حواشی بر منتخب(رساله علمیه پدر شیخ شوشتری)، غرر و درر، در ادبیات، حواشی یادداشتهایی در تفسیر قرآن)
امتیازات و ویژگی‌های آثار علامه
۱- اشراف به موضوع مورد بحث و ملاحظه ی جوانب گوناگون آن…
۲- دقت در تحقیق و ترتیب و تنظیم مطالب.
۳- استدلال و احتجاج، و اجتناب شدید از نقل صرف اقوال.
۴- صراحت در انتقاد دوری جستن از تعارفات معمول.
۵- نقد و بررسی اندیشه‌ها و برخورد انتقادهای فکری و نظریه‌های حتی بسیار مشهور و جا افتاده…
۶- آزاد اندیشی و عدم تقلید و زدودن تقدس‌های دست و پاگیر و تحجر آور.
تداوم در تفکر و تحقیق…(تکمیل و تصحیح مداوم آثار)
شخصیت‌های زیادی درباره تلاش‌ها و مقالات علمی علامه شیخ محمد تقی شوشتری(ره) اظهار نظر کرده و کارهای ارزشمند ایشان را ستوده‌اند. برخی بر این اظهار نظرها را –هر چند به طور ناقص- نقل می‌کنیم:
– آیت الله سید موسی شبیری زنجانی: هم خودشان و کتابشان، قاموس الرجال، را باید جزو حسنات عصر حاضر به شمار آورد…
– آیت الله جعفر سبحانی: …کلیه آثار استاد محقق، از ابتکار و نوآوری برخورداراست و اثر دیگر از خلاقیت و بینش بزرگ و دید عمیق اوست…
– استاد دکتر سید جعفر شهیدی: متاسفانه جز معدودی از خواص با آقای شوشتری و آثار او آشنا نیستند، شاید از آن جهت که این بزرگوار با بوق و کرنا پیوندی ندارد و یا نمی خواهد پیوند داشته باشد…
– آیت الله سید محمد جزایری: آیت الله حاج شیخ محمد تقی شیخ، سلمان ثانی، اکنون سرآمد عمای اسلام در علم حدیث و رجال است.
– دکتر علی شریعتی: …ایشان در مقیاس جهانی قابل مقایسه هستند. از لحاظ کار علمی، شخصیت علمی، سیره علمی و عملی… شوشتر در واقع یک(موزه علمی زنده) دارد و وجود ایشان نور و برکت و سبب دل گرمی و مایه ی امید است…
– مرحوم حجت الاسلام علی دوانی: …به حق ایشان را باید از نوابغ نامی به شمار آورد که قرن‌ها می‌گذرد تا یکی از انها پدید آید.
رحلت شیخ به نقل از کتاب محقق شوشتری(قاموس پژوهش): خورشید خوزستان پس از عمری نور افشانی در آسمان دانش و دین، بالاخره در ۲۹/۲/۱۳۷۴ذی الحجه۱۴۱۵(ظاهراً) غروب کرد… در استان خوزستان سه روز عزای عمومی اعلام شد و مردم که تازه داشتند خود را برای دهه محرم و عاشورای حسینی آماده می‌کردند، دهه آخر ذی الحجه را نیز ماتم گرفتند.
نگارنده از مراسم تشییع پیکر مطهر معظم له خاطره‌ای دارد، که اجمالا به استحضار می‌رساند: شب پیش از روز تدفین علامه شیخ، وضعیت مزاجی اینجانب چنان بحرانی شده بود که مرا به بیمارستان بردند و در بخش اورژانس مورد مداوا قرار گرفتم، با این وجود عزم خویش را جزم کردم که حتماً به هر قیمتی شده عازم شوشتر شده و در مراسم تشییع شرکت کنم. افراد خانواده ابتدا به نصیحت پرداخته و این کار را خطرناک می‌دانستند، ولی وقتی دیدند، نصیحت و اصرارشان فایده‌ای ندارد، دو نفر را همراه من روانه کردند، خلاصه اینکه به شوشتر رفتیم. زمانی که به شوشتر رسیدیم دریای خروشانی از انسان‌های عزادار را دیدم که از مناطق مختلف استان و حتی سایر نقاط کشور به شوشتر آمده بودند. تنها اختیار من این بود که مانند قطره‌ای خود را تسلیم امواج خروشان این دریا کنم. خلاصه، در آن روز یکی از بی‌نظیرترین تشییع پیکرها را مشاهده کردم که هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد.
ارجاعات:
آفتاب شوشتر، گردآوری و تدوین: محمود ارومیه چی ها، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، چاپ اول، اسفند۱۳۷۳ه.ش(به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت علامه محقق آیت الله حاج شیخ محمد تقی شوشتری).
محقق شوشتری((قاموس پژوهش))، تالیف محمد صمتی سردرودی، پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول۱۳۷۷ه.ش.
منبع: رسا
