پایگاه تحلیلی خبری سفیر شوشتر: نویسنده جهانگیر ترکستانی ، روزنامه نگار و خبرنگار مطبوعات محلی (خوزستان-شوشتر)
در جلگه خوزستان و در انتهای رشته کوه های زاگرس شهری است به نام شوشتر که از شمال به مسجد سلیمان،از جنوب به شوش،از شرق به اهوازو از غرب به دزفول منتهی می شود.
در افسانه های ایرانی و گاه در لابلای صفحات تاریخ،بنای این شهررا به هوشنگ از سلاطین پیشدادی نسبت داده اند،به گواه تاریخ «هیدالو» در دوره ایلامی ها ظاهراً در محل کنونی شوشتر بوده که سپاهیان«آشوربانیپال» در دنباله فتوحات خود به آنجا رسیدند.
شوشتر با بنا های تاریخی،آثار قدیمی و باستانی، حکایت از تمدن دیر پا دارد؛برخی ازمورخان بنای اولیه این شهر را پیش از طوفان نوح قلمداد می کنند اما آنچه بیشتر مورخان به آن اعتقاد راسخ دارند، این است که شوشتر از دوران پیش ازاسلام پایه گذاری شده و از نقاط آباد و مهم جهان بوده است.
قدیمی ترین آثاری که از شوشتر به دست آمده گویای این است که این شهر در زمان ساسانیان وجود داشت و در سال۲۶۰ پیش از میلاد که «والرین»قیصر روم به اسارت شاپور اول درآمد،در مدت هفت سال به اتفاق سایر اسرای رومی«سد شادروان» را در جوار شوشتر وبر روی رودخانه عظیم کارون ساخت، به همین سبب این سد به نام«سد قیصر» معروف شد.
این را هم بدانید که،طبق اسناد تاریخی طول این سد حدود۱۵۰۰ متر بود و بستر کارون را به سمت غربی شوشتر سنگفرش کرده و سنگ ها به و سیله آهن محکم به هم جفت شده اند و به این فرش عظیم سنگی«شادروان» گفته اند؛آب رودخانه خروشان کارون در پشت این سد جمع شده و مقداری از آب رودخانه در نهری که بالای شوشتر حفر کرده بودند داخل شده و به طرف شرق جاری می شد؛ این نهر در حال حاضر به آب« گرگر»معروف است.
درآن روزگاران نیز زمین های اطراف شوشتر به حاصلخیزی شهرت داشتند و تمام نیشکری که در خراسان و سایر نقاط به مصرف می رسید از این محل برداشت و عرضه می شده است.
شوشتر شهر پیر تاریخ است و اگر همتی پشت این تفکر باشد می تواند بهشت کاوشگران باستانی،دیرنه شناسان وبا ستان شناسان ایران و جهان باشد.
یکی دیگر از آثار تاریخی شوشتر مسجد زیبا و وسیع جامع است که به استناد کتیبه کوفی بالای محراب، بنای آن متعلق به قرن سوم هجری است و بنای مناره رفیع آن ازآثاری شیخ اویس بن شیخ حسن چوپانی(۸۲۲هجری قمری) است.
از دیگر آثار تاریخی مذهبی،بنای مقام متبرکه امام زاده عبدالله، متعلق به قرن هفتم هجری است که ساختمان اصلی آن در دوره المنتصر باالله خلیفه عباسی ساخته شده است؛ البته مزارات و آرامگاه های پراکنده بسیاری در حوزه شوشتر در دوران بعد از ظهور اسلام وجود دارد،از جمله آرامگاه امام رضا دیمی،سید محمد ماهرو،بقعه شیخ محمد سوار،آرامگاه سید صالح،آرامگاه مقام حسین،آرامگاه مقام علی،بقعه معروف به نیک ظن،آرامگاه معروف به علی کمدرده،…کثرت اینگونه اماکن موجب شده است که مردم عام گاهاً جهت سوگند، می گویند:به چهل پیر شوشتر قسم،وآثاروابنیه های فراوان تاریخی قبل از اسلام مانند پل گرگر،پل بند میان(هردو متعلق به دوره ساسانیان)،پل شاه علی،پل عسکر(نزدیک حصارباستانی شهر)،بند معروف به بند دختر که دستان کاوشگر باستان شناسان را برای پرده برداشتن از رازهای چندین هزار ساله خود می طلبد،بند میزان که آب رودخانه کارون را به دوشاخه «گرگر» و «شطیط»تقسیم می کند،پل قدیمی با شکل و شمایل و مصالحی شبیه پل خواجو در اصفهان، به طول۵۵۰ متر با چندین دهانه مرتفع اما مخروبه با سنگ های تراشدار از نوع سنگ های کبوتر دره متعلق به ساسانیان و از همه جالب تر وجود تصفیه خانه های بسیار در زیر شهر که در دل سنگ ها و صخره های سخت کنده کاری وتحت نام سردابه ایجاد شده است که عمدتاً دارای کانال کشی و مجرای آب تصفیه شده به منظوراستفاده ساکنان شهرنشین مدرن که انتصاب آنان برابر تحقیقات انجام شده به دوره ساسانیان قطعی است.
تمام این آثار و بناهای تاریخی مرهون موهبت طبیعی رودخانه کارون است که شهر شوشتر را جزیره وار در دوران تاریخی احاطه نموده است بدین معنی که رود کارون از بند شمال شرقی شهر (بند میزان) به دو رشته منشعب می شود رشته شمال شرقی که قسمت اعظم ناحیه شرق شوشتر را مشروب می سازد به نام «گرگر» خوانده می شود و انشعاب دیگر رود شطیط جبهه غربی شهرستان شوشتر را آبیاری می کند و هر دو رودخانه عظیم که دارای بند و آب پخش های متعدد و پل های بسیاری بوده است در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شوشتر در محلی به نام بندقیر به هم می پیوندند و این موقعیت موجب پیدایش تمدن های مختلف در این ناحیه شده است که احتمالاً بیشتر آن ها در زیرشهر فعلی شوشتر مدفون گردیده و دنباله آن تا بندقیر ادامه دارد از جمله آثار واقع در سه کیلومتری جنوب شرقی شوشتر در اراضی معروف به ماهی بازان است که احتمالاً مکان قدیمی شهر «دستووا» بوده که شامل آثاری از دوره «الیمائید»، پارت و ساسانی است و مدارج پیشرفت و تمدن را تا صدر اسلام طی نموده و از آن پس شاید به علت آمدن سیل به صورت ویرانه ای درآمده و متروک شده است و تا کنون که قسمت شمال آن را باغ ها و مزارع فرا گرفته، مسکونی نشده است.
شوشتر در قدیم مرکز استان خوزستان بود؛ از اوایل سده (۱۲ هجری قمری) رو به ویرانی نهاد، نبردهای عشایر آل کثیر، جنگ های خانگی مرعشی ها وکلانتری ها، طاعون بزرگ سال(۱۲۴۷ هجری قمری) و گرانی و قحطی سال(۱۲۸۸ هجری قمری) همه در ویرانی آن مؤثر بودند و روند این ویرانی متأسفانه تا به امروز ادامه دارد.
آثار و ابنیه تاریخی و مذهبی قبل و بعد از اسلام که شناسنامه و هویت شهر، فرهنگ و مردمان آن دیار است امروزه به علت عدم مرمت ونگه داری یکی پس از دیگری از بین می روند، قلعه سلاسل در شوشتر دژی بود بسیار بزرگ دارای حیاط های مفصل و متعدد، سربازخانه ها، طویله ها، حمام ها، شبستان ها، برج ها، باغچه ها، غورخانه ها، خندق که اکنون بیشتر آن ویران و ساختمان های آن برهم ریخته است و تماشای آن که روزگاری مرکز حکم فرمایی بوده است دل هر ایرانی فرهنگ دوست و هر انسان آزاده را به درد می آورد تا جایی که یک جهانگرد ایتالیایی هنگام بازدید و تماشای قلعه سلاسل از سهل انگاری ایرانیان در نگه داری از این قلعه عظیم می گوید: امروز یکی از بدترین خاطرات زندگی من است که می بینم آثاری که متعلق به تمام نسل های بشری در جهان است با بی تفاوتی رو به ویرانی است و نسل های آینده درباره ما چگونه قضاوت خواهند کرد.
این قلعه یک دفعه به دست فتحعلی خان حاکم خوزستان در قرن(۱۱ هجری قمری) و دفعه دیگر در سال (۱۲۳۷ هجری قمری) به دست محمدعلی میرزای دولت شاه، بار دیگر به امر نظام السلطنه حسینقلی خان مافی در سال۱۳۰۷ آن را مرمت کامل نمود ولی قلعه در نتیجه باران های سیل آسای ۱۳۴۲ و زلزله ۱۳۴۷ خراب بسیار دید و هم اکنون جز تلی خاک در مرکز شوشتر هیچ اثری از آن دژ مستحکم که به گواه تاریخ آخرین دژی بود که در حمله سپاهیان اسلام به ایران پس از ۶ ماه مقاومت سقوط کرد، دیده نمی شود.
بدنیست بدانید بیش از۴۰ درصد از کل آثار و ابنیه تاریخی قبل و بعد از اسلام در خوزستان، در شوشتر می باشد که با افسوس باید گفت به علت کثرت این ابنیه ها و اماکن که بعضاً به واسطه اهمیت تاریخی آن ها زیر پوشش سازمان جهانی یونسکو است علی رغم تلاش های گسترده دوست داران میراث فرهنگی در شوشتر هم چنان رو به ویرانی و تخریب است و ضرورت داردقبل از اینکه مشکلات امروز به معضلات بزرگ فردا مبدل گردند متولیان امر به ویژه سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان و کشور با تخصیص بودجه لازم و بسیج نیروهای متخصص و کارآمد خود، از مرگ حتمی این آثار بی نظیر جلوگیری کند و اگر بگوییم مرمت و بازسازی این اماکن صنعت پر رونق گردشگری در شوشتر، خوزستان و ایران را گسترش می دهد زیاده نگفته ایم.
وجود آبشارهای زیبا در دل شوشتر، آرامگاه نخستین شهید اسلام در ایران برإبن مالک انصاری، بند و پل والرین قیصر روم باستان که به دست ایرانیان اسیر شد و آزادی او را در گرو آبادانی شوشتر مشروط کردند، پل شادروان، بند برج عیار، بند خاک، بندمیزان، دهانه مسرقان، پل نفس کش، چشمه سیزنگر، تخت قیصر، شاه نشین، حصار شهر، سیکا، مسجد جمعه یا جامع، مسجد شاه صفی، مسجد شیخ همه و همه در صورت احیاء می تواند رونق گذشته این شهر باستانی را به او بازگرداند.
شوشتر امروز با وجود کارخانه های عظیم نیشکر که تنها مجتمع عظیم نیشکر کارون با ظرفیت اشتغال ۲۰ هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم یکی از بزرگ ترین تولید کننده شکر سفید در ایران و خاورمیانه است، تنها یک خیابان دارد، ترافیک شوشتر به علت عدم دسترسی مناسب به مدخل ورودی پل معلق تازه تأسیس زندگی مردم این شهررا با مشکل مواجه کرده است، فضاهای آموزشی در شوشتر با کمبود های فراوانی مواجه است، این شهر در حال حاضر تنها یک بیمارستان دارد و امکانات فرسوده و قدیمی آن به هیچ وجه جواب گوی خیل نیازمندان بیمار نمی باشد، شوشتر با دارا بودن بیش از ۱۵۰ هزارنفر بیمه شده اصلی و تبعی بیمارستان بزرگ و مجهز تأمین اجتماعی ندارد و بیمارستان شهدا این سازمان پاسخ گوی بیمه شدگان این شهر نمی باشد و معمولاً این دسته از بیماران برای مداوا در بیمارستان های اهواز همیشه سرگردان اند.
هزاران متقاضی جویای کار که قشر عظیمی از آنان را پسران و دختران تحصیل کرده دانشگاه ها تشکیل می دهد موجب مشکلات و دغدغه های شهروندان شوشتر است، خیابان های شهر خط کشی نیستند و اگر هم روزگاری خط کشی شده بودند در حال حاضر از بین رفته اند، معماری و سبک ساخت و ساز خانه های شوشتر تواماً با کوچه و پس کوچه های متعدد همراه است که متأسفانه هم مشکل روشنایی دارند و هم بعضاً عاری از نظافت و پاکیزگی هستند، فضای سبز شهرناکافی و نامناسب است و همین مقدار هم به علت عدم نگهداری صحیح نفس های آخر را می کشد.
ساکنان فعلی شوشتر علاوه بر شوشتری های اصیل، متشکل از دو طایفه بختیاری و عرب هستند که هر یک در بخشی از شهر و بخش های تابعه سکونت دارند،بافت قدیمی و مرکز شهرهمچنان سکونت گاه شوشتریان با گویش و فرهنگ و آداب و رسوم اصیل وغنی که نسل به نسل و سینه به سینه حفظ و در زندگی روز مره آنان جاری است،اعراب عمدتاً ساکنان منطقه «شعیبیه» هستند که اخیراً مرکز این منطقه به شهر«گوریه» ارتقاع یافته، و اما طی سال های پس از انقلاب اسلامی بختیاری ها ضمن سکونت در محله های مختلف شهر در منطقه ای که «بلیتی» خوانده می شود سکنی گرفته اند و البته هر یک از این اقوام فرهنگ خاص خود را دارند، اما همه این اقوام دو وجه مشترک زیبا و پسندیده دارند،یعنی مسلمان بودن و وطن پرستی؛که طی قرون متمادی در دفاع از آب و خاک کشور خویش به نیکی آن را به اثبات رسانده اند.
به هر حال و با تمام این مشکلات مردم شوشتر همچنان امیدوارند با مرمت و احیاء زیرساخت های شهری یک بار دیگر این شهر قدیمی و باستانی عظمت و آبادانی درخور توان خود را بازیابد، شهرستان شوشتر از افتخارات تاریخی و مذهبی کشور پهناورمان ایران است و نیاز به توجه جدی تمام مسئولان و دست اندرکاران در جهت توسعه و آبادانی همه جانبه را دارد. پس:دست در دست هم دهیم به مهر***میهن خویش را کنیم آباد*** یارو غمخوار یکدگر باشیم *** تا بمانیم خرم و آزاد.
منابع:۱-خوزستان و تمدن دیرانه آن(ایرج افشاری)-۲-نگاهی به خوزستان(ایرج افشار سیستانی)-۳-شجره خاندان مرعشی(سیدعلی اکبر مرعشی)-۴-تاریخ جغرافیای خوزستان(سید محمدعلی امام شوشتر)-۵-فردوس در تاریخ شوشتر(علاءالملک حسینی شوشتری مرعشی)-۶-تاریخ مردم ایران قبل از اسلام(عبدالحسین زرین کوب)-۷-تاریخ ایرانی بعد از اسلام(عبدالحسین زرین کوب)-۸- مرکز آمار ایران فرهنگ آبادی های کشور شهرستان شوشتر-۹-کتاب تذکره شوشتر(سید عبدالله جزایری)-۱۰-تحفه العالم و ذیل التحفه( میر عبدالطیف خان شوشتری)-۱۱-مجالس المؤمنین(قاضی نورالله)-۱۲-دیار شهریاران(احمد اقتداری)-۱۳-شادروان سدی که بر رود و نهر بندند(فرهنگ معین)
