به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، جایگاه والا و شامخ حضرت زهرا(س) به عنوان دخت نبی اکرم(ص) و مادر حسنین(ع) در منابع شیعی و اهل سنت مشخص است و همگان به آن اذعان دارند از همین روی در طول تاریخ اسلام مطالب و منابع متعددی درباره این بانوی بزرگوار تولید شده است که آن را می‌توان میراث علمی حضرت زهرا(س) تلقی کرد که معرفی، بررسی و تشریح این میراث برای علاقه‌مندان اتفاق مهم و ارزنده‌ای است.
بنابر روایت ایکنا، حجت‌الاسلام سیدمحمد طباطبایی در سلسله درس‌گفتارهایی که به همت مؤسسه پرسمان برگزار شده به موضوع «میراث علمی حضرت زهرا(س)» پرداخته است که به مناسبت ایام ولادت ایشان، متن جلسه چهارم این درس‌گفتار را در ادامه می‌خوانیم؛
بخش اول این درس‌گفتار را با عنوان «جذب دوستان و دشمنان با شرح مناقب و منزلت حضرت فاطمه(س)» و بخش دوم را با عنوان «علت اندک بودن روایات حضرت زهرا(ع)» و بخش سوم را با عنوان «لوح فاطمه(س) چیست و با مصحف فاطمه(س) چه تفاوتی دارد» بخوانید.
در جلسه قبلی به این سؤال پاسخ دادیم که طبق روایات، مصحف فاطمی قرآن نیست. علت اینکه اسم آن مصحف است صرفاً یک تشابه اسمی با مصحف عبدالله بن مسعود و مصحف عایشه و سایر صحابه است اما از نظر معنایی و مفهومی متفاوت است.
در روایات درباره املای این مصحف نقل‌های متعددی وجود دارد و چهار شکل روایت شده است؛ یکی آنکه املا کننده آن مستقیم شخص خداوند متعال است که امام صادق(ع) می‌فرمایند «خداوند بر فاطمه(س) املا، وحی و الهام کرده است.» برخی روایات املا کننده این مصحف را فرشته و ملک خداوند می‌دانند؛ روایت دیگری هم از امام صادق(ع) در این رابطه وجود دارد که می‌فرمایند «خداوند فرشته‌ای را فرستاد که تسلیت خاطر حضرت صدیقه(س) باشد و بر او مطالبی را بخواند.» دسته سوم روایات مدعی است کسی که مصحف فاطمه(س) را املا کرده است جبرئیل امین است؛ روایتی از امام صادق(ع) وجود دارد که می‌فرمایند «آن کسی که می‌آمد و مصحف را بر حضرت فاطمه(س) می‌خواند جبرئیل بود.» دسته چهارم روایت نیز می‌گویند که خود رسول خدا(ص) این مصحف را برای حضرت فاطمه(س) می‌خواندند.
در رابطه با محتوای مصحف فاطمه(س) در روایات مطالبی آمده است که برخی می‌گویند این مصحف مشتمل بر امثال و حکم، اخبار و عجایب است که امیرالمؤمنین(ع) آن را نوشته و تقدیم حضرت فاطمه(س) کرده تا تسلی‌بخش ایشان باشد؛ زیرا پس از وفات پیغمبر(ص) و مسائل بعد از آن، حضرت زهرا(س) از نظر روحی و روانی مصائب زیادی را متحمل شدند و حضرت علی(ع) مواردی را املا و به ایشان تقدیم کردند که از آن با نام مصحف فاطمه(س) یاد می‌شود.
برخی نیز بیان کردند که محتوای این مصحف مسائل تشریعی است و مباحث حلال، حرام و فقهی در آن آمده است ولی بسیاری آن را رد می‌کنند که حضرت فاطمه(س) بخواهد مسائل فقهی را از پدر خود یاد گرفته باشد و بخواهد آن را بنویسد؛ بنابراین احادیث متفاوتی درباره محتوای این مصحف وجود دارد.
درباره انگیزه نوشتن چنین مصحف روایتی از امام صادق(ع) در کتاب «کافی» وجود دارد که می‌فرماید «حضرت بعد از پدرشان ۷۵ روز زنده ماندند و حزن عمیقی به ایشان وارد شد و جبرئیل نازل شد و به حضرت تسلی و دلداری می‌داد و به ایشان خبر می‌دهد که نگران نباش جای پدرت بسیار خوب است و این را بدان که رسالت الهی در ذریه تو ادامه پیدا خواهد کرد و فرزندان تو امامان امت خواهند بود» یعنی جبرئیل مسائلی را که باعث تسلی خاطر حضرت زهرا(س) بشود را متذکر شده است و امام صادق(ع) گفته‌اند که امام علی(ع) این مطالب را مکتوب می‌کردند بنابراین کاتب حضرت علی(ع) است.
امام رضا(ع) درباره اهمیت و جایگاه این مصحف می‌فرمایند «این از نشانه‌های امام است» یعنی چطور امام اعلم اهل زمان است و در همه فضایل از همه برتر است؛ یکی از نشانه‌های امام این است که مصحف فاطمه(س) را در اختیار دارد و به امام بعدی منتقل می‌کند.
در یک جمع‌بندی اگر بخواهیم روایاتی که درباره محتوای مصحف فاطمه(س) صحبت کردند را بگوییم این است که اخبار آینده یکی از مواردی است که در مصحف فاطمه(س) عنوان شده است که چه خواهد شد و حوادثی که رخ خواهد داد در این مصحف آمده است؛ پیشگویی‌ها، تسلی‌ها، اسامی پادشاهان و… تا روز قیامت آنچه که اهمیت داشته باید گفته شود را در این مصحف آمده است؛ همچنین وصایای حضرت زهرا(س) نیز در این مصحف مکتوب شده است. ابن رستم طبری، تفاسیر دیگری نیز درباره آن گفته است که دیگران نگفتند. امام صادق(ع) نیز فرمودند که مصحف فاطمه(س) از نظر حجم و اندازه سه برابر قرآن است.
سؤالی که پیش می‌آید این است که آیا جبرئیل بعد از پیامبر(ص) بر فردی نازل می‌شود و مطالبی را بیان می‌کند؟ در روایات آمده است که جبرئیل با زمین وداع کرده است و به پیامبر(ص) گفته است که ای پیامبر(ص) این آخرین دیدار من با اهل زمین است و دیگر بعد از تو هیچگاه به زمین نخواهم آمد. سؤال پیش می‌آید که چگونه جبرئیل بعد از پیامبر(ص) بر حضرت زهرا(س) نازل شده است؛ سیوتی از علمای اهل سنت بیان کرده که این روایت سندش بسیار ضعیف و در تضاد است با آنچه که مسلمانان معتقدند؛ زیرا ما معتقدیم که ملائکه در شب قدر نازل می‌شوند و تقدیر ما را می‌نویسند بنابراین ملائکه هنوز نازل می‌شوند.
نورالدین حلبی در کتاب «سیره حلبی» سیره کسانی را آورده است که مورد خطاب ملک واقع می‌شوند در حالی که پیامبر(ص) نبودند؛ بنابراین این سؤال مطرح می‌شود که آیا می‌تواند کسی به غیر از پیامبر(ص) مورد الهام ملائکه قرار بگیرد؟ ما می‌گوییم بله کسانی هستند در تاریخ که از آنها به عنوان محدث یاد می‌شود. محدث کسی است که ملک را نمی‌بیند اما آن دریافت را دارد بدون اینکه مثل پیامبر(ص) با ملک در ارتباط باشد و در تاریخ کسانی بودند که محدث بودند.
علامه امینی در جلد پنجم کتاب «الغدیر» کراماتی را که اهل سنت برای بزرگان خود نقل کرده‌اند آورده و می‌گوید «اگر این‌هایی را که شما می‌گویید درست است و فرقی نمی‌کند کسان دیگر هم داشته باشند پس برای ائمه هم مترتب است و به صورت مفصل درباره محدث در اسلام صحبت کردند. ما روایات متعددی داریم که ائمه(ع) ما محدث هستند ولی مانند پیامبر(ص)، جبرئیل به آن گونه نازل نمی‌شده است اما به طرق مختلف به حضرات ائمه(ع) الهام می‌شده و با ملک گفت‌وگو می‌کردند.
در قرآن نیز به این موضوع اشاره شده است که خداوند با حضرت مریم(ع) به وسیله ملائک حرف زده است و گفت‌وگو وجود دارد و حضرت مریم(ع) نیز با ملک صحبت می‌کند. در قرآن آمده که ملائک با سارا، زن حضرت ابراهیم(ع) نیز صحبت کردند. همچنین درباره مادر حضرت موسی(ع) نیز آمده است که خداوند به او وحی کرده است. مجموعه این آیات نشان می‌دهد که کسی می‌تواند به غیر از نبی هم مورد خطاب و الهام الهی واقع شود و چیز بعیدی نیست؛ بنابراین کسی نمی‌تواند از این موضوع اشکال بگیرد. امامان(ع) این موضوع را تصریح کرده‌اند که بعد از پیامبر(ص)، پیامبری نیست اما مورد الهام الهی واقع شدن منافاتی ندارد.
کتاب «جفر» مشتمل بر بلایا و منایا و آنچه که در آخرالزمان و آینده اتفاق خواهد افتاد است اما اینکه آیا جفر و مصحف یکی است اینگونه نیست. درباره مشاهده کتاب مصحف یا جفر می‌توان به مسئله ولایتعهدی امام رضا(ع) اشاره کرد. وقتی مأمون، امام رضا(ع) را مجبور می‌کند که باید ولایتعهدی را بپذیری؛ حضرت قبول نمی‌کنند و از قبول ولایتعهدی استنکاف می‌کنند. وقتی علت این امر را می‌پرسند حضرت می‌فرمایند «من در جفر نگاه کردم و آن را ندیدم» یعنی امام(ع)، علم غیب خود را به مصحف فاطمه(س) مستند می‌کند و می‌فرمایند که من دیده‌ام چه کسانی به سلطنت می‌رسند و من خودم را در آن ندیدم و این صحیح نیست و نقشه‌ای برای من کشیده‌ای.
شاهد تاریخی دیگر این است که در زمان امام صادق(ع)، بن‌حسن قیام می‌کند که به «قیام نفس زکیه» معروف است؛ امام صادق(ع) می‌فرمایند «من دو کتاب در اختیار دارم و در هیچ کدام از آنها نام محمد بن عبدالله برده نشده است.» برخی از افراد مثل مرحوم سید محسن امین صاحب «اعیان الشیعه» گفته است که دو مصحف داریم؛ یکی آنکه در زمان پیامبر(ص) املا شده و دیگری بعد از وفات پیامبر(ص) نوشته شده است.
یکی از علائم امام داشتن مصحف است که امام رضا(ع) و امام صادق(ع) درباره کاربردی بودن آن تاکید کردند اما اینکه کجا است و آیا کسی آن را دیده است باید گفت که خیر؛ ما شیعیان معتقدیم که این مصحف به صورت امانت در اختیار امام زمان(ع) است و نزد ایشان محفوظ است تا زمانی که حضرت ظهور کنند طبق آن و به مصلحتی که خودشان صلاح می‌دانند و خداوند امر کرده است عمل کنند.
شخصی به نام اکرم برکات عاملی، کتابی نوشته است که عمده این مطالب را در این کتاب نوشته و این کتاب توسط آقای عبدالله امینی به فارسی ترجمه شده و به نام مصحف فاطمی(س) توسط انتشارات «دلیل ما» منتشر شده است. جناب استاد محمدعلی مهدوی راد نیز کتابچه‌ای به نام «پژوهش‌گونه‌ای درباره مصحف فاطمه(س)» منتشر کرده است که کتاب خوبی است.
میراث حضرت صدیقه طاهره(س) منحصر در لوح و مصحف فاطمه(س) نیست؛ روایات ایشان ابعاد اخلاقی و تربیتی بسیاری دارد که می‌تواند الگوی ما باشد. غیر از این ادعیه‌ای است که ابن طاووس و دیگران روایت کرده‌اند. آیت‌الله علی نظری منفرد کتابی به نام تنها یادگار منتشر کرده‌اند؛ ادعیه‌ای است که در مسائل مختلف کاربرد دارد. همچنین نماز ویژه حضرت زهرا(س) و تسبیحات حضرت زهرا(س) که آثار بسیار عجیبی برای آن نقل شده است وجود دارد.
