به گزارش سفیرشوشتر ، آبان ماه شاید غم انگیز ترین ماه برای علاقمندان فرهنگ و هنر بختیاری باشد؛ دومین ماه از فصلی خزان و خران شدن گلی از گلستان هنرهای فاخر بومی ایران زمین و خاموشی نغمه سرای شورانگیز نواهای غم انگیز یک ایل بزرگ از یک قوم اصیل؛ سکوت ابدی صدای یک ایل از ایلات پرافتخار این مرز و بوم و آخرین روایت گر عصر کوچ نشینی. این نوشته به همین مناسبت و با گرامیداشت یاد و خاطره آن منادی عشق و مهربانی؛ تداعی کننده پاکی ها، زیبایی ها و صفا و صمیمیت های مردان و زنانی ساده ولی مغرور ایلیاتی و برانگیزاننده خاطرات، آداب و رسوم و سنت های سرشار از همدلی و احیاء گری از نسل مردان بزرگ و تاریخ ساز این سرزمین به رشته تحریر درآمده است.
…..سرانجام پس از کش و قوس های فراوان که گویا سرنوشت محتوم تمامی آثار استاد مسعود بختیاری است؛که حتی پس از مرگ وی نیز دست از گریبان وی بر نمی دارد؛ جدیدترین اثر این هنرمند فقید و محجوب و محبوب بختیاری ها با نام “ویر” در اوایل سالجاری منتشر و اگرچه در سطحی محدود؛ که خود حکایت دیگری است، هشت سال پس از مرگ او و به همت خانواده و پیگیری و تهیه کنندگی استاد حسین سیفی زاده و تنظیم و آهنگسازی ارژنگ سیفی زاده و همراهی دکتر اردشیر صالح پور و پس از برگزاری یک مراسم رونمایی باشکوه، توسط حوزه هنری منتشر شده و روانه بازار موسیقی محلی ایران شد.
دراین نوشته، نگارنده با کسب اجازه از اهالی گرانقدر هنر بویژه هنرمندان شریف حوزه موسیقی، در آستانه نهمین سالگرد برواز ابدی این کبک خوشخوان فرهنگ و هنر بختیاری امیدوار است از منظر یک شنونده علاقمند آثار هنری محلی بتواند بررسی کوتاه و البته غیرفنی از ابعاد مختلف این اثر را صرفا بمنظور آشنایی بیشترعلاقمندان آثار این هنرمند بزرگ ایل بختیاری ارائه نماید.
در بررسی آلبوم ویر، نکات و ابعاد مختلفی قابل بحث وجود دارد. بعنوان اولین نکته، آنچه که جلب توجه می نماید، انتشار آن بعنوان دومین اثر در دوره پس از در گذشت و در غیاب خالق این اثر و با ویژگیها و شاخص هایی است که ممکن است الزاما مطابق سلیقه این هنرمند فقید بختیاری نباشد. نکته مهم دوم در خصوص این البوم نیز همانند آلبوم منتشر شده پیشین (بهیگ) وی، خانگی و آزمایشی بودن ضبط قطعات آلبوم است، که بطور طبیعی امکان قرار گرفتن این اثر را در سطح کیفی و همگام با استانداردهای رایج با برخی محدودیت ها مواجه نموده است و اگر حرفه ای بودن، همت و دلسوزی و تلاش های بی وقفه دست اندرکاران و هنرمندان همکار این اثر نبود، معلوم نبود که این آلبوم با چه کیفیتی به دست علاقمندان میرسید.
و اما….. “ویر” نامی که برای این آلبوم انتخاب شده است؛ اگرچه واژه ای اصیل، آشنا و رایج در فرهنگ لغات و واژگان گویش بختیاری است که در معنای لغوی به مفهوم “یاد” و گاهی “توجه” بکار میرود، ولی عنوانی است که نه خود استاد مسعود بختیاری، بلکه مدیر تولید این اثر (استاد حسین سیفی زاده)که خود ازدوستان نزدیک و یاران با وفای استاد بختیاری است، به گفته وی به دلیل راحتی تلفظ آن برای شنوندگان غیر بختیاری، که اتفاقا بعنوان علاقمندان وی کم هم نیستند، انتخاب شده است. این عنوان بر خلاف عناوین سایر آلبوم های استاد فقید موسیقی بختیاری که معمولا از میان عناوین قطعات هر البوم انتخاب میشد، برگرفته از عنوان هیچ یک از آهنگ ها و یا قطعات این آلبوم نیست.در حالی که به نظر میرسد امکان استفادهÂ از عناوین برخی از قطعات این آلبوم مانند “گرفکار” و یا “بچیل مال” و یا “کوگ نازنین” جهت نامگذاری این اثر â که احتمالا با سلیقه خود استاد بهمن علا الدین بیشتر نزدیک بود – هم وجود داشت.
قطعات منتشر شده در این آلبوم نیز یازده اثر و شامل برخی آثار آوازی سنتی- محلی (فولکلوریک) بختیاری و یا از میان ساخته های باقیمانده از استاد مسعود بختیاری مانند: “ابوالقاسم خان”، “کوگ نازنین”، “گرفکار”،”صیادی”،”کوگ خوشخون” و بعضی تصنیف ها مانند: “کوگ نازنین”، “ناسازگاری”، “دراو” و “بچیل مال” است. علاوه بر اینها یک قطعه دکلمه با عنوان “بنگ بوو” است که توسط دست اندرکاران انتشار این آلبوم که در سوگ صاحب اصلی البوم یعنی استاد مسعود بختیاری تولید و در کنار آثار ایشان منتشر شده است. نکته مهم اینکه برخی از این قطعات جدید و برای اولین بار با صدای این هنرمند نجیب به گوش مخاطبان رسانده شده است؛ مانند آواز “ابوالقاسم خان” ، آواز “صیادی” و تصنیف “بچیل مال” که شرح بیشتر آنها در ادامه خواهد آمد.همچنین در کنار این قطعات با کلام، قطعه بی کلام “بازفت” از جمله قطعات جدید محسوب عرضه شده محسوب میگردد.
اما برخی قطعات نیز مانند “آواز کوگ نازنین” ، “گرفکار” ، ” ناسازگاری” و ” آواز کوگ خوشخون” و “دراو” نیز آثاری هستند که اگرچه قبلا مخاطبان علاقمندان این هنرمند فقید آنها را در دیگر آلبومهای منتشر شده پیشین وی و همراه با سازهایی مانند نی و دف یا تنبک شنیده اند، اما در این آلبوم در فضایی نسبتا جدید و ارکستراسیونی از نظر موسیقیایی و با همراهی سازهای متفاوتی مانند سنتور، تار، سه تار، کمانچه، قیچک و ….میتوانند بشنوند. البته علاقمندان آثار بختیاری در این اثر با خوانشی متفاوت و تصنیف گونه از آواز “کوگ نازنین” هم مواجه هستند، که به شکل زیبا و متفاوتی توسط استاد بختیاری اجرا و در این آلبوم به طرفداران وی ارائه شده و اتفاقا از جمله جذاب ترین قطعات این آلبوم به شمار میرود.
همچنین تازگی و جذابیت شنیدن آوازهایی مانند “ابوالقاسم خان” و “صیادی”، که در کارنامه هنری استاد فقید موسیقی بختیاری جای خالی آنها احساس میشد و برای اولین بار با صدای این هنرمند محبوب بختیاری ها، که با ظرافت و زیبایی بی نظیر سازها به شکل هنرمندانه ای در آمیخته شده است، آنچنان شنونده را غرق روایت هایی از رویدادهایی حماسی و تاریخی میکند که سایر اشکالات احتمالی وارد بر این آلبوم را تحت الشعاع خود قرار خود میدهد.
آلبوم ویر از یک ضعف دیگر نیز رنج میبرد و آن “خانگی” و “آزمایشی” بودن ضبط آثار است که کیفیت صدای خواننده را تحت تاثیر قرار داده و آن را از اثری با استاندارد های استودیوی دور ساخته و گاهی نیز که در پالایش صدای خواننده،با مشکل همصدایی سازهای ضبط اولیه مواجه شده است، تولید کنندگان را ناچار به استفاده از تکنیک هایی مانند بکارگیری صدای خواننده همنوا و یا پایین نگاه داشتن صدای خواننده اصلی وا داشته است.
و اما…. محتوای آلبوم که همانطور که اشاره شد، متشکل از برخی از آثار جدید و یا بعضی آثار گذشته و قبلی این استاد موسیقی بختیاری اما با شکل و همراهی سازهای متفاوت و فضای موسیقیایی نسبتا” جدید است. نسبی بودن به این معنا که دست اندرکاران سعی نموده اند با استفاده از سازهایی مانند تار و کمانچه و حفظ حال و هوای موسیقیایی آثار پیشین استاد،از جمله سازها و فضای آلبوم “مال کنون” ، روح حاکم بر آثار ایشان را محفوظ و تداوم بخشند، هرچند که به دلیل نداشتن آشنایی کامل تولیدکنندگان آلبوم با جزییات و ظرافت های مورد توجه مخاطبان سخت گیر و مشکل پسند بختیاری تبار و علاقمندان همتبار و آشنا و خوگرفته با نکته پردازی ها و نغزپردازی های استاد محجوب خود در آثار وی، گاهی از درک این نکات نغز و ظریف عاجز مانده و یا غافل شده و درپردازش موسیقایی آنها از جمله در قطعاتی مانند “بچیل مال” ناتوان مانده اند؛ هرچند که این موضوع با توجه به اینکه هم مدیر محترم تولید و هم مدیر هنری â که خود مسئول وقت مرکز موسیقی حوزه هنری وزارت ارشاد بوده است- و هم آهنگساز و نوازندگان اصلی اثار که علیرغم همه تواناییهای حرفه ای در سطوح بالا، غیر بختیاری بوده اند، قابل درک و قابل اغماض به نظر میرسد؛ با این حال نمیتوان و نباید از بکارگیری هنرمندانه این نکات در برخی قطعات مانند آوازهای “ابوالقاسم خان” و “صیادی” چشم پوشید و در تحسین آنها تردید یا کوتاهی نمود.
همانطور که اشاره شد سه قطعه با کلام و کاملا جدید این آلبوم قطعات آوازی ابوالقاسم خان و صیادی و قطعه تصنیفی بچیل مال است،که در ادامه به شرح بیشتری پیرامون آنها پرداخته میشود.
در اولین قطعه از این البوم مسعود بختیاری آواز “ابوالقاسم خان” را به زیبایی هرچه تمامتر و با سبک و شیوه ای نسبتا متفاوت و خاص خود اجرا میکند و در یاد و خاطرات رشادت های یکی ازبزرگان ایل بنام ابوالقاسم خان که از بزرگان رشید ایل بختیاری و فرزند امیر مفخم بختیاری، همسیر بی بی عظیمه، که برای حمایت و بازپس گیری حقوق ایل بختیاری در زمان حکومت پهلوی قیام کرد، اما به وی خیانت شد و ناجوانمردانه به کام مرگ فرو رفت، را سر میدهد.
“مَر جنگه، مَر جنگه… خدا دُونه جنگ تفنگه….چاربالون،چارطیاره، چارتا زره پوش….ددویل خان اوول، همه سیاپوش…مَر او بی مَر او بی….خدا دونه جنگ برنو بی” و یاد میکند از همسنگر با وفای خود “آرضی بابادی” ، (شخصیتی کمترشناخته شده، حداقل در نسلهای جدید بختیاری که استاد مسعود بختیاری برای اولین بار به مخاطبان خود معرفی میکند)، در آخرین لحظات زندگی از وی مظلومانه استمداد می طلبد….”آرضی کُله کَزی دستم به شالت……لاشمه خاکی بُکن، برنو حلالت….آرضی چِلُمِه بگر (خدا دونه) برم هواری…..ده تیر وا خوت بِوَر سی یادگاری…”
آواز صیادی نیز از جمله آوازهای مشهور بختیاری و قوم لر است که اگرچه ظاهرا ریشه و مبنای شکل گیری آن به یکی دیگر از آیین ها و سنت های ایلی یعنی شکار و در وصف تواناییهای شکارچیان ایل برمیگردد،اما بتدریج به دلیل حزن انگیز بودن این سبک آوازی به نوعی از سوگینه خوانی مبدل شده و به صورتی اعجاب انگیز شبیه سازی شده و در آن گاهی نیز شخصیت ها به “دال” و “صیاد” و یا “غزال” و “پازن” تشبیه شده و در سوگ جانفشانیها و یا مظلومیت و حتی گاهی رشادت های جوانمردان و بزرگان ایل در رویدادهای حماسی در پیروزی ها و حتی شکست ها استفاده شده است.
” ار ایخوی شکال کنی وا ری به زرده …… بزنیم زرد چمبری به گرده …..ار ایخوی شکال کنی بیو ریم به زرده…… مندنی دو پاسه زید نرهد به پرده….. صیاد کوهرنگ سربست به دستمال….پازنون شادی کنند دالون زنن زال….. ار ایخوی شکال کنی وار ریم گلستون….مندنی دو پاسه زید مشکل بره جون….
و… اما قطعه “بچیل مال” که آهنگ آن برگرفته از یکی از ملودیهای مشهور موسیقی رقص محلی بختیاری یعنی “سه پا” بازی و یادآور حماسه ها و رشادت های جوانان غیور ایل است و متن ترانه آن در تناسبی زیبا با آن بچه های ایل را خطاب قرار میدهد که آنها دیگر بزرگ و رشید شده و وقت آن شده است تا دلمردگی و یاس و نومیدی رخت بر بسته و سوار بر اسب های زین کرده به میدان و کارزار زندگی آماده باشند و برای پاسداشت اصالت های قومی و نیاکانی خود فرا میخواند.
“بچیل مالمون سیچه زمندین…..اسبونه زین بکنین، شالانه بوندین……بچیل مالمون سیچه نیائین ……اسبونه زین بکنین همه بیائین ……لامردونه فرش کنین قالی و خرسک ….مهمونون هُنی ِایان پشت سر یَک ….قالیانه فرش کنین یه لا و دولا……. مهمونون هُنی رسن بوگوین بفرما ….. مهمونون هُنی رسین، بارانه پُوی وندن…..«خش اویدی» بُوگوینسون همه زمندِن……مهمونون هُنی رسین سوار و پیاده …..کُر وریستین بُکنین کُشتی اَماده…”
در پایان، به رسم ادب و احترام و سنت بختیاری بجاست از جانب این ایل بزرگ و بویژه علاقمندان هنرمند فقید این ایل از کلیه دست اندرکاران تهیه، تولید و انتشار این آلبوم بویژه خانواده ارجمند و کُرد تبار سیف زاده، که با قبول زحمت پیگیری و تولید و انتشار این اثر حق دوستی خود با استاد مسعود بختیاری و ایل بختیاری را به پایان رسانده اند،تشکر و قدردانی نموده، آنچنان که یکی از فرزندان فرهیخته و شایسته این ایل در شرحی که بر جلد این اثر نوشته، از طرف خانواده و ایل بختیاری این رسم را به زیبایی بجا آورده و همه آنچه را که باید، چه شرح غم بی پایان ایل بختیاری در غم یکی از فرزندان شایسته خود وچه نقش وی در وحدت و حرمت بخشی به این ایل و جایگاه رفیعش در میان دلهای علاقمندان و…..چه قدردانی از زحمات این خانواده بختیاری دوست را قدرشناسانه خطاب به پدر این خانواده که گویی جز وی را سنگ صبوری و محرمی برای شنیدن این درد دل ها و تقریر چنین شرح غمی نیافته ، به رشته تحریر در آورده و آورده است:
به راستی اندوه بی پایان مرگ بهمن علا الدین هنوز خاتمه نیافته و گویی غم جانکاهش بر کهسار زاگرس گوهر افشان است. او رفته، اما چراغ روشنی بخش صدایش راه را بر آیندگان روشن ساخته و ماندگاری آوایش هنوز دلهای بسیاری از مشتاقان صمیمی فرهنگ پربار و دیرینه بختیاری را به حفظ اصالت و هویت همراه با پویایی و نوآوری امیدها می بخشد،هرچند او رفته …..
و….. شگفتا چه دور از ما ایستاده بود ولی صدایش چه نزدیک شنیده میشد. صدایی بر چکاد قله موسیقی ایل نشسته که به تنهایی آینه دار طلعت موسیقی بختیاری بود. گویی هنوز صدایش مرجعی یگانه برای هر نوع قیاس و رفعت است. صدایش فرهنگ مشترک ایل بود….. به راستی او پایان ناپذیر است و ایل همچنان تشنه صدای اوست. او با صدایش به ایل حرمت بخشید و فضیلت ایجاد کرد.
غلامرضا پیلتن
۲ نظر
روحت شاد استاد زمزمه های من
روحش شاد