سفیر شوشتر به نقل ازپایگاه خبری تعامل، شوشتر از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است این شهر در دامنه های رشته کوه زاگرس واقع شده و بر اساس سرشماری منطقه ای در سال ۱۳۹۰ جمعیتی معادل ۲۰۱ هزار نفر دارد فاصله مسیر زمینی این شهر از اهواز، مرکز استان ۸۵ کیلومتر و از تهران ۸۳۱ کیلومتر است.
عبدا… مستوفی در نزهه القلوب می نویسد: برخی اصل واژه شوشتر را ششدر احتمال داده اند و این به دلیل آن است که این شهر دارای ۶ دروازه بوده است.
شوشتر از زمان ساسانیان تا ابتدای دوره پهلوی در اغلب دوره های تاریخی مرکز استان خوزستان بوده و در سال ۱۳۰۳ شمسی در پی شیوع بیماری و با دستور رضا خان آلاشتی(پهلوی) مرکز استان خوزستان (استان ششم ایران) از شوشتر به ناصری (اهواز) منتقل شد.
در شوشتر ۱۷ مجموعه باستانی گمانه زنی شده و تمامی این محوطه ها به ثبت ملی رسیده است یکی از این آثار «مجموعه سازه های آبی» است که در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹(۵ تیر ماه ۱۳۸۸) در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر سویل اسپانیا با احراز ایندکس ۱،۲و۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر یا (Shushtar Water Structure) به صورت یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده است. حکیم ابوالقاسم فردوسی داستان ساخته شدن پل بند شادروان شوشتر را این گونه توصیف می کند:
همی برد هر سو برانوش را
بدو داشتی در سخن گوش را
یکی رود بُد پهن در شوشتر
که ماهی نکردی بر او بر گذر
برانوش را گفت گر هندسی
پلی سازی آن جا چنان چون رسی
که ما باز گردیم و آن پل به جای
بماند به دانایی رهنمای
سازه های آبی شوشتر مجموعه ای به هم پیوسته از پل ها، بندها، آسیاب ها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم هدایت هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می کنند بنای اولیه این سازه ها در دوران هخامنشیان تا ساسانیان برای بهره گیری بیشتر از آب ساخته شده است در سفرنامه مادام ژان دیولافوا باستان شناس نامدار فرانسوی از این مجموعه به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است. ابن بطوطه جهانگرد مشهور عرب نیز می نویسد: وقتی اعراب ایران را فتح کردند آبشارهای شوشتر را جزو عجایب هفتگانه جهان می دانستند.
… از میدان مرکزی شهر به سوی زیارتگاه «مقام صاحب» پیش از رسیدن به پل گرگر به ساباط ورودی آبشار که در گویش محلی «توف بلیتی» نامیده می شود وارد می شوم، ساباط راهرویی دراز و مسقف است که دو طرف آن کارگاه سنتی حریربافی و شمدبافی دیده می شود در سراشیبی راهروی ساباط صدای توفنده آب به گوش می رسد و پس از گذر از آن به مجموعه ای از ساختمان های پیچ درپیچ با سقف کوتاه برمی خورم کف این اتاق های تودرتو معبر آب ساخته شده که آب زلال به سرعت در آن ها در جریان است همه معابر کف اتاق ها به حوضچه ای منتهی می شود. در کف این حوضچه چرخ پره ای چوبی بزرگی وجود دارد که با فشار آب ورودی به حوضچه می چرخد این چرخ اهرم سنگین آسیاب را می چرخاند و سنگ بزرگ آسیاب نیز گندم را به آرد تبدیل می کند.
پس از اتاق های تودرتوی آسیاب آبی به محوطه آبشارهای «توف بلیتی» می رسم اساس سازه سنگی آبشارها تونل هایی دست کند(دست ساز) است که در دو طرف سد سنگی رودگرگر ساخته شده است این تونل ها آب را از پشت سد به این سوی سد جاری می سازند و از ارتفاع ۶۵ متری به رود می پیوندند.
همه محوطه آبشارها و سازه های آسیاب از سنگ خارا و ملات آهک و ساروج ساخته شده واتاق های تودرتوی محوطه نیز از حجاری سنگ ها و دیواره های سنگی رود ساخته شده اند.
مجموعه سازه های آبی شوشتر و آسیاب های آبی با توجه به زمان ساخت آن ها که به زمان ساسانیان نسبت داده می شود، از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان است این شاهکار هم در ایران و هم در جهان بی نظیر است و همه ساله جهانگردانی از سراسر جهان برای بازدید از این مجموعه شگفت به شوشتر سفر می کنند در طول سال نیز پژوهشگران سازه های سنگی باستانی و محققین سازه های آبی تاریخی به شوشتر سفر می کنند و به پژوهش در ساختار مهندسی مجموعه آبشارهای شوشتر و محوطه های باستانی «گرگر» می پردازند.
راهنمای گردشگری «توف بلیتی» از حضور گردشگران و پژوهشگران از سراسر جهان در محوطه باستانی آبشارها خبر می دهد و می گوید: این مجموعه از همه کشورهای دنیا بازدید کننده دارد و هر سال یک میلیون نفر گردشگر خارجی را جذب می کند.
وی از برگزاری کلاس های آموزشی یونسکو و موسسات علمی و دانشگاه های اروپایی وآمریکایی درمحوطه های باستانی «توف» نیز خبر می دهد و می گوید: باستان شناسان انگلیسی و کانادایی برخی کلاس های سازه های آبی باستانی را در «توف بلیتی» برگزار می کنند و مجموعه آب بندها، آبگیرها، کانال های انتقال آب و مجراهای شتاب دهنده حرکت آب برای چرخاندن آسیاب های آبی برای انگلیسی ها و آمریکایی ها شناخته تر است تا ایرانی ها.
مرعشی تمامی سطح ۵ هکتاری مجموعه آبشارهای شوشتر را کلاس درس می داند و می افزاید: تاکنون بیش از ۵۰ کتاب و بیش از ۱۰۰ پایان نامه درباره سازه های آبی شوشتر نگاشته شده که اغلب توسط پژوهشگران خارجی تدوین شده و حتی ترجمه نشده است بنابراین کاملاً مشخص است که این محوطه باستانی که قدمتی بیش از ۴ هزار سال دارد، در جهان بیشتر از ایران شناخته شده است. راهنمای گردشگری «توف بلیتی» گردشگران این محوطه را بیش از ۱.۳ میلیون نفر در سال می داند و می افزاید:بسیاری از هیئت های خارجی صرفاً برای بازدید از «توف بلیتی» از اروپا به خوزستان سفر می کنند و پس از بازدید از چغازنبیل و محوطه باستانی شوش به اجرای پروژه های آموزشی- تحقیقاتی در مجموعه آبشارها می پردازند.
در جنوب محوطه آبشارها پلکان سنگی دست سازی احداث شده که بیش از ۲۰۰ پله دارد و محوطه آبشارهارا به نقاط مسکونی مشرف به مجموعه متصل کرده است. «هرودت» (زاده ۴۸۴ – مرگ ۴۲۵ پیش از میلاد)نیز در ۲ هزار و ۵۰۰ سال پیش این پلکان را هزا رساله دانسته است و سنگ نوشته هایی در مسیر آن مشاهده می شود که بیانگر قدمت باستانی آن است. در مسیر پلکان اتاق هایی تعبیه شده که محل استقرارنگاهبانان سازه های آبی است قدمت این اتاقک ها نیز بیش از ۴ هزار سال تخمین زده شده و معماری و نیز سقف کوتاه آن مؤید اتاق نگهبان بودن این اتاقک هاست.
این اتاقک ها ویژگی مهم دیگری هم دارد و آن پنجره های موازی و روبه روی دهانه آبشارهاست و گویی این پنجره های سنگی را فقط برای نگاهبانی و دید در شب و روز دهانه های آبشار تعبیه کرده اند.
به موازات مجرای شتاب دهنده آب ورودی به آسیاب های آبی اتاقک هایی ساخته شده که از حجاری سنگ و صخره های شنی است این اتاقک ها را شوادون یا همان شبستان می گویند و در گذشته محل استراحت آسیابانان در روزهای گرم تابستانی شوشتر بوده است این اتاقک ها علاوه بر پنجره های کوچک که در دیواره های آن ساخته شده، در سقف نیز پنجره هایی رو به بالا دارد چینش این پنجره ها نیز به گونه ای است که آسیابان علاوه بر نظارت بر چرخ سنگی بزرگ آسیاب، میزان و سرعت آب ورودی به مجرای شتاب دهنده آب را نیز ببیند و علاوه بر آن بر کار کارگران«گندم ریز»، «آرد بر» و «سبوس جمع کن» هم نظارت کند. «شوادون» تا چند سال پیش محل تفریح و شب نشینی های مردم شوشتر هم بوده و پذیرای خانواده ها در شب های طولانی زمستان های خوزستان به شمار می رفته است.
راهنمای معرفی سازه های باستانی آبی از لزوم احداث مرکز ملی سازه های آبی در شوشتر به گزارشگر ما می گوید: اگرچه پایگاه میراث جهانی سازه های آبی تاریخی شوشتر با همکاری سازمان علمی فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) تشکیل شده و کارشناسان رشته های باستان شناسی، معماری و سازه های سنگی در حال مطالعه و پژوهش های کاربردی در محوطه باستانی «توف بلیتی» هستند اما با توجه به حضور کارشناسان باستان شناسی، مردم شناسی، هیدرولوژی و هیدرولیک سازه های آبی از سراسر جهان در شوشتر ضرورت احداث مرکز ملی سازه های آبی احساس می شود و این مرکز در واقع مرکز جذب گردشگر و محقق خواهد بود و به معرفی این سازه ارزشمند تاریخی خواهد پرداخت.
