الهه جعفرزاده: «آبله» یکی از کشنده‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده و تنها بیماری انسانی‌ای است که در جهان ریشه‌کن شده است. بسیاری بر این باورند که این دستاورد مهم‌ترین نقطه عطف در سلامت عمومی جهانی است.
مؤلفه‌های کلیدی در ریشه‌کنی آبله در سراسر جهان، اجرای برنامه‌های واکسیناسیون جهانی در دوران کودکی در برخی کشورها، واکسیناسیون گسترده در برخی کشورهای دیگر و استراتژی‌های نظارت هدفمند را شامل می‌شود.
طی هزاران سال، آبله صدها میلیون نفر اعم از ثروتمند، فقیر، جوان و پیر را کشت. این بیماری تقریباً هیچ تبعیضی برای افراد مبتلا قائل نمی‌شد و از هر ۳ نفر مبتلا حداقل یک نفر را می‌کشت.
علائم آبله وحشتناک بود:
تب بالا، استفراغ و زخم‌های دهانی و به دنبال آن تاول یا ضایعات پر از مایع در کل بدن. مرگ ناشی از این بیماری، به طور ناگهانی و اغلب در عرض دو هفته اتفاق می‌افتاد. بازماندگان این بیماری ممکن بود با آسیب‌های دائمی مانند نابینایی و ناباروری مواجه شوند.
تاریخچه بیماری آبله
آبله (smallpox)، نوعی بیماری واگیر ویروسی حاد بود که عامل آن، ویروس واریولا از خانواده ارتوپاکس ویروس است. منشأ بیماری آبله نامعلوم بود، اما اولین شواهد این بیماری در مومیایی‌های مصری و مربوط به حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد است. گمان می‌رود که آبله ۱۰ هزار سال پیش از میلاد در میان مردم پدید آمده باشد. شاید نخستین نشانه پدیداری آبله، جوش‌های چرکی یافت‌شده در بدن مومیایی‌شده رامسس پنجم، فرعون مصر، باشد.
در اروپای قرن هجدهم، تخمین زده می‌شود که سالانه ۴۰۰ هزار نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دادند و یک سوم از همه موارد نابینایی به دلیل آبله بود. گمان می‌رود که پیرامون ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون مرگ در سده بیستم ناشی از آبله باشد.
کدام چهره‌های معروف دنیا به آبله مبتلا شدند؟
رؤسای جمهور ایالات متحده جورج واشینگتن، اندرو جکسون و آبراهام لینکلن همگی به این بیماری مبتلا شدند و بهبود یافتند. جوزف استالین رهبر شوروی، آمادئوس موتزارت موسیقی‌دان معروف اتریشی، هِنری هشتم و ادوارد ششم از پادشاهان انگلستان، پتر دوم روسیه و ملکه ماریا جوزف آستوریاس آخرین ملکه لهستان، دیگر چهره‌هایی بودند که به آبله مبتلا شدند.
هم‌چنین یکی از شُعرای مجارستانی به نام Ferenc Kölcsey، که سرود ملی مجارستان را نوشت، چشم راست خود را بر اثر آبله از دست داد.
کاشف واکسن آبله و پدرایمنی‌شناسی
در سال ۱۷۹۶، یک دامپزشک انگلیسی به نام «ادوارد جنر»، واکسن آبله را معرفی و کاربرد واقعی واکسیناسیون را کشف کرد. ادوارد جِنِر را پدر ایمنی‌شناسی می‌دانند و گفته می‌شود این اقدام او بیش از هر کس دیگری جان انسان‌ها را نجات داده‌است.
همه با جنر و واکسن او موافق نبودند. در آن زمان شایعاتی مبنی بر اینکه واکسن، مردم را تبدیل به گاو می‌کند منتشر شد. اما در سال ۱۸۰۱، از طریق آزمایش‌های گسترده مشخص شد که این واکسن به طور مؤثر در برابر آبله محافظت ایجاد می‌کند.
از همین رو در سال ۱۹۶۷، سازمان جهانی بهداشت تلاش خود را برای از بین بردن این بیماری افزایش داد و این واکسن خیلی زود در سایر قاره‌ها مورد استفاده قرار گرفت.
پایان شیرین یک زهر کشنده در جهان/ نیم‌قرن بدون آبله
آخرین نمونه طبیعی ویروس آبله در اکتبر ۱۹۷۷ تشخیص داده شد و سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۱۹۸۰، جهان را عاری از هرگونه آبله دانست و اعلام کرد که آبله رسماً در دنیا ریشه‌کن شده است.
قبل از ریشه‌کن شدن، هرگز درمانی برای آبله یافت نشده بود و افراد مبتلا فقط با تمیز کردن زخم‌ها و کاهش درد درمان می‌شدند. مورخان تخمین می‌زنند که ۹۰ درصد از جمعیت بومی قاره آمریکا در اثر آبله مردند و آبله تنها در قرن بیستم موجب مرگ ۳۰۰ میلیون نفر شد.
پس از کشف واکسن دکتر جنر، همانطور که خودش پیش‌بینی کرده بود، ریشه‌کنی از طریق پیشگیری حاصل شد. به لطف تلاش‌های مشترک آژانس‌های بهداشت ملی، سازمان جهانی بهداشت و دانشمندان در سراسر جهان، آبله از آمریکای جنوبی در سال ۱۹۷۱، آسیا در سال ۱۹۷۵ و آفریقا در سال ۱۹۷۷ حذف شد.
پس از ۳۰۰۰ سال رنج و مرگ ناشی از این بیماری، تقریباً نیم قرن است که هیچ موردی از آبله ثبت نشده است.
ریشه‌کن شدن آبله در ایران
در ایران نیز اقدام واکسیناسیون توسط میرزا تقی خان امیرکبیر، نخست وزیر ناصرالدین شاه، تقویت شد و پس از تأسیس انستیتو پاستور در تهران در سال ۱۹۲۱ میلادی محبوبیت بیشتری یافت.
علاوه بر این، در سال‌های بعد، قانونی که واکسیناسیون عمومی آبله را الزامی می‌کرد، در سال ۱۳۳۲ شمسی در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و در نهایت، برنامه واکسیناسیون دسته‌جمعی منجر به ریشه‌کن شدن کامل آبله در ایران در سال ۱۳۵۷ شد.
منابع:
who
ncbi
sciencemuseum
researchgate
۴۷۲۳۲
