رسول سلیمی: سرعت تحولات سیاسی در سوریه به اندازه ای غافلگیرکننده بوده که به نظر می رسد در حال حاضر کشورهایی که قبل از آغاز این تحولات، بخشی از بازیگران در صحنه سقوط بشار اسد بودند، حالا هم با دولت جدید سوریه ارتباط دارند. ارتباطات سیاسی که قرار است به نظم جدید در سوریه منتهی شود. این در حالی است که همچنان ایران مسئله اصلی حکمرانان جدید سوریه است تا آنجا که از فردای تسلط احمد الشرع بر سوریه، مصاحبه ای از او سراغ نداریم که در آن از ایران و نقش آن در تحولات سوریه نامی برده نشده باشد.
در چنین شرایطی که بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای هیات هایی را برای مشارکت در نظم جدید سوریه به این کشور اعزام می کنند و به طور روزانه با حکام جدید سوریه در ارتباط هستند، اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد «از خیلی قبل با جریانات معارض سوریه در ارتباط بودیم و گفتیم که ورود ما به سوریه برای جلوگیری از پیشروی داعش و سرایت تروریسم به کشورهای منطقه بوده است. همچنین ما برای پیشبرد روندهای سیاسی سوریه کمک کردیم. از قبل این فعالیت‌ها با برخی از این گروه‌های معارض ارتباط داشتیم ولی ارتباط مستقیمی با جریان حاکم بر سوریه وجود ندارد.»
تحلیلگران معتقدند هر یک از بازیگران سیاسی اثرگذار بر سرنوشت سوریه با توجه به منافع ملی خودشان، رویکرد ارتباطی جدید با دولت سوریه را در پیش گرفتند. اولویت ترکیه در حال حاضر مسئله مهاجران سوری و معارضان کُرد هم مرز با این کشور است. مسئله اروپا بازگشت مهاجران سوری به کشورشان و جلوگیری از گسترش تروریسم و مسئله امریکا جلوگیری از نفوذ ایران در منطقه و محافظت از اسرائیل است. کشورهای عربی نیز در سالهای اخیر به دلیل اولویت توسعه اقتصادی در این کشورها، از هرگونه برنامه های توسعه ای در سوریه برای عادی سازی روندهای سیاسی در این کشور استقبال می کنند.
در همین حال حسین سلیمی استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است «باید برای این نظم نوین ساز و کارهای جدیدی اندیشیده شود. قدرت های منطقه ای اعم از ایران و ترکیه و عربستان اگر بخواهند این منطقه روی آرامش بگیرد و راه برای خروج منطقه از کشاکش دائمی گشوده شود باید نظام جدیدی برای امنیت منطقه ای طراحی کنند. این بحران اسفناک، فرصتی تاریخی بزرگی نیز پدید آورده که با توجه به هماهنگی جدیدی که بین قدرت‌های منطقه ای وجود دارد، نظام امنیت منطقه ای جدیدی به وجود آید که بتواند گونۀ دیگری از تعاملات سیاسی را برای کشورهای منطقه بنیاد گذارد»
همچنان ایران مسئله اصلی حکمرانان جدید سوریه است تا آنجا که از فردای تسلط احمد الشرع بر سوریه، مصاحبه ای از او سراغ نداریم که در آن از ایران و نقش آن در تحولات سوریه نامی برده نشده باشد
از این رو اگرچه ایران تا شب سقوط بشار اسد با تمام توان سیاسی و نظامی در حال دفاع از نظام سیاسی بود که حالا فروپاشیده و رئیس جمهور آن به روسیه پناهنده شده اما تجربه مواجهه ایران با تحولات مصر و عربستان نشان می دهد پایان هر مواجهه نظامی با سیاست های معارض کشورهای همسایه، صلحی سیاسی است که اگر بموقع اتفاق نیفتد، به همان میزان و با تاخیر، منافع ملی کشورمان را تامین خواهد کرد. آنچنان که در برخی موارد تاخیر در برقراری ارتباطات سیاسی به کشورهای فرصت طلب، این امتیاز را داد تا از کارت قطع ارتباط ایران با مصر و عربستان به نفع خود بهره برداری نمایند.
در همین راستا فتح الله کلانتری کارشناس غرب آسیا معتقد است «جمهوری اسلامی باید از طریق دیپلماسی پنهان با گروه‌ها مختلف سوریه ارتباط برقرار نموده و بطور مداوم به آنها گوشزد نماید که ترکیه، اسرائیل و آمریکا به دنبال تجزیه سوریه هستند، چنانچه سوریه تجزیه شود بازی باخت- باخت برای ایران و جولانی و از طرف دیگر یک بازی برد- برد برای ائتلاف ترکی- عبری- آمریکایی خواهد بود. بنابراین دستگاه دیپلماسی نباید منفعل باشد به هر طریق ممکن باید برای جولانی و گروه‌های سوریه بحث تجزیه سوریه را تقویت نماید و به جولانی اعلام نماید که ایران تمام قد در کنار سوریه خواهد بود تا تجزیه انجام نشود»
تجربه مواجهه ایران با تحولات مصر و عربستان نشان می دهد پایان هر مواجهه نظامی با سیاست های معارض کشورهای همسایه، صلحی سیاسی است که اگر بموقع اتفاق نیفتد، به همان میزان و با تاخیر، منافع ملی کشورمان را تامین خواهد کرد. آنچنان که در برخی موارد تاخیر در برقراری ارتباطات سیاسی به کشورهای فرصت طلب، این امتیاز را داد تا از کارت قطع ارتباط ایران با مصر و عربستان به نفع خود بهره برداری نمایند
در چنین شرایطی نمی توان نسبت به واقعیت تغییر نظم خاورمیانه بی تفاوت بود و در انتظار انجام کنش های نظامی در آینده نشست. به ویژه آن که در شرایط فعلی، امریکا و اسرائیل درصدد اعمال فشار مضاعف نظامی و سیاسی بر ایران هستند تا نفوذ سیاسی ایران در منطقه را تضعیف کنند. در چنین چارچوبی، انفعال ایران، فرصت مغتنمی برای غرب خواهد بود تا زمین بازی را بر اساس منافع بازیگران همسو با خود صورتبندی نمایند.
چه آنکه تشکیل اتحادهای سیاسی جدید، جابجایی بازیگران و یارگیری های سریع بر سر منافع ملی، واقعیت جدید خاورمیانه است که به سرعت در حال انجام است و دیپلماسی سیاسی کشورمان در چنین وضعیتی دست کم می تواند پیوند با مراکز گفتگو و مذاکره کشورها و فعال نمودن ظرفیت سفرهای منطقه ای مقامات وزارت خارجه در جهت نزدیک کردن نظرات این بازیگران به منافع ملی ایران قرار گیرد.
موضوعی که اساتید دانشگاه هم بر آن تاکید دارند می گویند «خاورمیانه امروز در حال تغییر چهره است؛ رژیم اسرائیل با همکاری دولت آمریکا در تلاش است تا رهبر این تغییرات باشد و سیر تحولات را به نفع خود جهت بدهد؛ ترکیه و کشورهای عرب خلیج فارس نیز به دنبال جایابی جدید برای خود در این شرایط نوین هستند؛ روسیه تنها به فکر خروج آبرومندانه و کم ضرر خود از باتلاق اوکراین است و چین جز به حفظ و ارتقای قدرت اقتصادی و تقویت هژمون جهانی خود در این آشفته بازار به چیز دیگری اهمیت نمی دهد. تصمیم گیران و دیپلماتهای ایرانی باید این واقعیتها را ببینند و با صحبت شفاف در مورد آنها نشان دهند که برای این شرایط برنامه ریزی و آمادگی دارند.»
از این رو می توان با پیگیری این استراتژی مورد تاکید سخنگوی وزارت خارجه کشورمان مبنی بر اینکه «حفظ حاکمیت و تمامیت سوریه و اینکه مردم سوریه بدون دخالت مخرب خارجی در مورد آینده آن تصمیم بگیرند»، گفتگوهای منطقه ای با کشورهای اثرگذار را آغاز کرد.
۳۱۱۲۱۳
