شور شدن (بالارفتن EC آب) و آلودگی رودخانه کارون در پایین دست آن واقعیتی است که بر هیچ کس پوشیده نیست اما در خصوص دلایل ایجاد این شوری و آلودگی، بین مسئولان و کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد که گاه به اظهارنظرهای غیرکارشناسی می انجامد.
به گزارشسفیر شوشتر به نقل از خبرگزاری تسنیم، رودخانه کارون که با انتقال سالانه ۱۴ میلیارد مترمکعب آب پرآب ترین رودخانه ایران و با طول ۱۲۰۰ کیلومتر از سرچشمه ها در دامنه های زاگرس میانی و جنوبی تا خلیج فارس، طولانی ترین رودخانه کشور است؛ این روزها با مشکل شوری و آلودگی آب مواجه شده است به گونه ای که به گفته معصومه ابتکار – رئیس سازمان حفاظت محیط زیست – این رودخانه تبدیل به کانال فاضلاب شده است.
شور شدن (بالارفتن EC آب) و آلودگی رودخانه کارون در پایین دست آن واقعیتی است که بر هیچ کس پوشیده نیست اما در خصوص دلایل ایجاد این شوری و آلودگی، بین مسئولان و کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد. اختلاف نظرهایی که گاه به اظهارنظرهای غیرکارشناسی می انجامد.
از اینرو خبرگزاری تسنیم به انجام مطالعات و گردآوری اطلاعات به صورت گزارش میدانی از طول این رودخانه به خصوص در طول استان خوزستان پرداخت که نتایج آن در ادامه می آید.
نخستین عامل شوری آب کارون را می توان ورود رودخانه های شور به این رود بزرگ دانست. دو رودخانه شور لالی و رود شور که از سرشاخه‌های کارون بودند و قبل از ساخت و آبگیری سد گتوند علیا روزانه نزدیک به ۴۰۰۰ تن نمک را وارد رودخانه می‌کردند بر افزایش EC آب کارون تأثیرگذارند. به‌عبارتی‌دیگر EC آب بعد از پیوستن این دو رود تا ۸۰۰ می‌رسید. با وجود اینکه هردوی این رودخانه ها پس از آبگیری سد زیر آب رفته اند اما ورود آب رودخانه های شور محلی همچنان تاثیر خود را بر کیفیت آب کارون دارد.
همچنین، سد گتوند علیا که در سال ۹۰ آبگیری شده و با آبگیری آن بخشی از سازند گچساران در دریاچه سد زیر آب رفته یکی از مواردی است که از سوی برخی کارشناسان و مسئولان از آن به عنوان دلیل اصلی شوری آب نام برده می شود.
در قسمتی از ساحل مخزن سد در فاصله ۴.۵ کیلومتری از محل ساختگاه آن، بیرون زدگی سازند گچساران به طول ۲۲۰۰ متر و حداکثر ارتفاع ۸۰ متر قرار دارد. در پیکره این سازند حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد نمک و بقیه گچ، مارن و … است.
نگرانی هایی بابت وجود این سازند در مخزن سد و حل شدن نمک آن در آب پس از آبگیری سد از سال ۸۲ مطرح بود، از اینرو برای آن چاره اندیشی هایی شد و اقداماتی صورت گرفت که از آن جمله می توان به احداث دیواره ای از سنگ و رس بر روی سطح سازند اشاره کرد که به نام پتوی رسی مشهور شده است.
خبرگزاری تسنیم جزئیات اقداماتی که در این خصوص صورت گرفته را در گزارش و مصاحبه هایی جداگانه در آینده ای نزدیک منتشر خواهد کرد اما آنچه در این گزارش مورد توجه قرار دارد این است که پس از انجام کلیه اقدامات، آیا شوری آب کارون از مخزن سد گتوندعلیا نشأت می گیرد؟
میزان شوری و کیفیت آب را با پارامتر EC (میزان هدایت الکتریکی آب) و یا TDS (میزان ناخالصی های محلول در آب) می سنجند که این دو واحد با اعمال ضریبی قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند. بر اساس استاندارد ۱۰۵۳ ملی ایران ، حداکثر TDS مطلوب آب آشامیدنی ۱۰۰۰ (EC = 1650) و میزان مجاز آن ۱۵۰۰ (EC =2500) است از اینرو EC خروجی آب از سد گتوند در حالتی مطلوب باید مطابق استاندارد ملی ایران و متناسب برای شرب باشد.
سنجش EC آب در مخزن سد گتوند علیا و همچنین در محل خروجی آب از این سد نشان می دهد که بیشتر مواقع سال میزان EC آب خروجی از سد در مرز ۱۲۰۰ قرار دارد اما در پاره ای موارد از جمله بهمن ماه امسال در مرز ۱۴۰۰ نیز قرار گرفته است.
با خروج آب با EC مناسب از سد گتوند (طبق استاندار ملی ایران) باید دید در ادامه مسیر رود کارون چه اتفاقاتی رخ می دهد که موجب افزایش شوری و آلودگی آبی می شود که با شوری کنترل شده و بدون آلودگی از مخزن سد گتوند خارج می شود.
گزارش میدانی تسنیم از منطقه حاکی از این است که از سد تنظیمی گتوند تا پل بهمن شیر آبادان، اتفاقات متعددی رخ می دهد که موجب افزایش شیمیایی EC آب می شود.
۱- آلاینده های مسیر سد گتوند تا بند میزان شوشتر عبارتند از: زهکش گتوند، زهکش جنت مکان، زهکش پایین دست جنت مکان و اصلی ترین آنها شور عقیلی که باعث افزایش ۶۰ واحدی EC در این مسیر شده اند.
۲- آلاینده های رودخانه گرگر شامل فاضلاب های شهرستان شوشتر و روستاها و پساب های حوضچه های غیر مجاز پرورش ماهی است که این آلاینده ها باعث افزایش ۱۷۵۰ واحدی EC در این مسیر شده اند.
۳- آلاینده های رودخانه شطیط شامل فاضلاب های شهرستان شوشتر و حومه و پساب های کشت و صنعت کارون و امام خمینی است که این آلاینده ها باعث افزایش ۳۴۰ واحدی EC در این مسیر شده اند.
۴- آلاینده‌های رودخانه دز که شامل فاضلاب‌های روستایی و مزارع کشاورزی و پساب‌های کشت و صنعت کارون، هفت‌تپه و میانآب است که این آلاینده‌ها باعث افزایش ۲۵۷۰ واحدی EC در این مسیر شده‌اند.
۵- آلاینده‌های محدوده‌ی شهرهای ملاثانی تا اهواز شامل فاضلاب‌های کشاورزی، صنعتی و شهری است که این آلاینده‌ها باعث افزایش ۱۸۰ واحدی EC در این مسیر شده‌اند.
۶- آلاینده‌های محدوده‌ی شهرهای اهواز تا آبادان: با توجه به اینکه تراز آب زیرزمینی از محدوده‌ی اهواز تا آبادان نزدیک به سطح زمین و بالاتر از کف رودخانه کارون است، همین امر باعث شده تا آب زیرزمینی این منطقه که شور است وارد رودخانه کارون شود و موجب افزایش ۱۴۰۰ واحدی EC در این مسیر شود.
EC آب در طول رودخانه کارون در مراحل مختلف در طول سال توسط دستگاههای مربوطه در استان اندازه گیری می شود که نتایج مرحله هجدهم که در دوازدهم مهرماه سال جاری انجام شده بود در جدول زیر گردآوری شده است.
